“НАЙРАМДАЛ” МУЗЕЙ (1970-1991) Дархан хотод МАХН-ын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга нарын 1968 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдрийн 553-р тогтоолоор Дархан хотын Музейн үндэс суурь тавигдсан. Уг тогтоолд: “Ах дүү социалист орнуудын тусламжаар байгуулсан Дархан хотын түүх, эдийн засаг, соёлын хөгжил, ах дүү орнуудын интернационалч хамтын ажиллагааны үр шимийг харуулсан Музей байгуулахыг” заажээ. Музейн анхны эрхлэгчээр МАХН-ын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга асан Д.Төмөр-Очир /1921-1985/ томилогдон ажиллаж байсан. Тэрээр анх Дархан хотын найрамдал, бүтээн байгуулалтын сэдэвтэй гэрэл зургууд болон төрөл бүрийн баримал, уран зургууд зэргийг цуглуулгаар бүрдүүлж, өнөөгийн сан хөмрөгийн үндэс суурийг тавьсан билээ. Үүний үндсэн дээр 1968-1969 онуудад “Найрамдал” Музейг байгуулахад үзмэр зохион байгуулалт болон музейг тоноглон төхөөрөмжлөхөд Зөвлөлтийн барилгын 1-р трестийн орлогч дарга В.И.Радченко, ВПП үйлдвэрийн дарга Л.В.Брускин, ерөнхий инженер В.В.Макаренков зэрэг мэргэжилтнүүдийн тусламжтайгаар хийж гүйцэтгэсэн байдаг. 1970 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдөр В.И.Лениний мэндэлсний 100 жилийн ойгоор Монгол─Зөвлөлтийн найрамдал, ах дүү социалист орнуудын тухайн цаг үеийн хамтын ажиллагааг харуулсан 4 танхимтай “Найрамдал” Музейг гэрэл зураг зонхилсон 500 гаруй үзмэртэйгээр олон нийтэд анх удаа дэлгэн үзүүлж, албан ёсоор нээлтээ хийсэн түүхтэй. Анх “Найрамдал” Музейг байгуулахдаа “Социалист шинэ Дархан хотын үүсэл хөгжил, одоогийн түүх, ирээдүйн төлөвийг харуулсан өвөрмөц сэдэв агуулгатай өнөөдрийн амьдралыг яруу тодоор харуулсан Музей байгуулбал зүйтэй юм” гэдэг саналыг анхны эрхлэгч Д.Төмөр-Очир дээд байгууллагын өмнө үндэслэн тавьж, үүний дагуу Дархан хотын Музейн өвөрмөц шинж чанар, сэдэв агуулгатай уялдуулан үзмэр зохион байгуулалтынхаа төлөвлөгөөг Улсын Төв Музейн мэргэжилтнүүдийн тусламжтайгаар боловсруулж Дархан хотын Намын Хороо болон МАХН-ын Төв Хорооны үзэл суртлын хэлтсээр хянуулан батлуулсан байна. Тухайн үеийн Монголын Урчуудын Эвлэлийн Хороо, Дархан хотын дүрслэх урлагийн салбар, гар үйлдвэрийн Төв үзэсгэлэнгээс Дархан хотын түүхэн гэрэл зураг, уран зураг, баримал, сийлбэр, зээгт наамал зэрэг үзмэрийг шилжүүлэн авах буюу худалдан авах замаар бүрдүүлжээ. ДАРХАН ХОТЫН ТҮҮХИЙН МУЗЕЙ (1991-1994) 1990 онд Ардчилсан тогтолцоонд шилжсэнээр түүх, уламжлал, шашин, соёлын талаарх социализмын үеийн явцуу ойлголтыг залруулж, бүх зүйлийг шинээр эргэн харах зайлшгүй шаардлага тулгарч, түүх угсаатны чиглэлийн Музейн үзүүллэг дэглэлтэд өөрчлөлтийн үе ирсэн гэж ойлгож болно. Ардын Хувьсгалын 70 жил, Дархан хотын 30 жилийн ойг угтаж 1991 онд Соёлын Яамны шийдвэрээр Дархан хотын “Найрамдал” Музейг Дархан хотын Түүхчилсэн Музей болгон шинэчлэн зохион байгуулах Дархан хотын АДХГЗ-ны тогтоол гарч, үзмэр зохион байгуулах сэдэвчилсэн төлөвлөгөө, бүдүүвч зураг, төсөл хийгдэж, Музейг өөрчлөх тусгай комисс байгуулагдаж байжээ. Ийнхүү өөрчлөлт хийгдсэнээр гэрэл зургийн үзэсгэлэнг үндсэнд нь халж, Түүх, аж үйлдвэр, угсаатан, байгалийн үзмэрийн цуглуулгаар үзүүллэг дэглэлтийн өөрчлөлт эхэлж, өргөжин шинэчлэгдсэн түүхтэй. ДАРХАН УУЛ АЙМГИЙН МУЗЕЙ (1994-оноос өнөөг хүртэл) УИХ-ын 1994 оны 32-р тогтоолоор МУ-ын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн дагуу Дархан хотыг Дархан Уул аймаг болгон өөрчилсөн бөгөөд үүний дагуу “Дархан Уул аймгийн Музей” болж өргөжин шинэчлэгдсэн. Тус Музей Монголын болон орон нутгийнхаа эрт, эдүгээ үеийн түүх, байгалийн болон угсаатны өв соёлын түүхийг дэлгэн үзүүлэх, хадгалж хамгаалах, хойч үедээ өвлүүлэх, судлан сурталчлах танин мэдэхүйн болон соёл, судалгаа шинжилгээний төрийн үйлчилгээний соёлын байгууллага юм. Музей нь захирал, сан хөмрөгч, бүртгэл мэдээллийн санч, эрдэм шинжилгээний ажилтан, боловсролын ажилтан, тайлбарлагч, үзмэр харагч, нягтлан бодогч нарын 8 хүний орон тооны бүрэлдэхүүнтэйгээр соёлын үрийг түгээн дэлгэрүүлж байна. Үйл ажиллагааны зорилгын хүрээнд аймгийн болон сумдын Түүх Соёлын Үл Хөдлөх болон Хөдлөх Дурсгалын хадгалалт, хамгаалалтанд хяналт тавьж бүртгэн баримтжуулах, Биет Бус Соёлын Өвийг хадгалж хамгаалах, өвлөн уламжлагчийг бүртгэн баримтжуулах, сан хөмрөгийн баяжилт хийх зэргээр тодорхой үе шаттайгаар бүртгэл мэдээллийн санг бүрдүүлэн ажилладаг. Мөн өдөр тутам үзэгчдэд мэдээ мэдээлэл, тайлбар сурталчилгааны үйлчилгээ явуулахаас гадна Музейг сургалтын орчин болгох зорилт тавьж ажилласнаар ЕБС-ийн сурагчдад эх түүх, орон нутаг судлал, газар зүй, дүрслэх урлаг, уран зохиол, байгаль шинжлэлийн хичээлүүдээр сургалтын хөтөлбөр гарган Музейн орчинд зохион явуулдаг уламжлалтай. Ийнхүү музейг олон нийтэд сурталчилснаар жилд дунджаар 7000 гаруй үзэгчид үзэж сонирхдог.